در کل شبکه‌های کامپیوتری به دسته بندی‌های جغرافیایی و منطقی تقسیم بندی می‌شوند. البته برخی از افراد، شبکه‌های کامپیوتری را بر اساس توپولوژی‌های شبکه نیز دسته بندی می‌کنند ولی چون اکثر شبکه‌ها از توپولوژی یکسانی برای ارتباط با سرور‌ها و کامپیوتر‌ها برخوردارند؛ این دسته بندی اهمیت چندانی ندارد.
تا جایی که من میدانم شبکه‌های کامپیوتری از نظر موقیت جغرافیایی به پنج دسته زیر تقسیم بندی می‌شوند:
- PAN
- LAN
- MAN
- WAN
- CAN
البته به جز این پنج دسته بندی، ما در دنیای شبکه دسته بندی‌های دیگری نیز داریم که در ادامه کار به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. برای مثال در برخی از مقالات شما با شبکه‌هایی با نام SAN و RAN نیز مواجه می‌شوید. خیلی خلاصه بخوام به شما توضیح بدهم، در واقع دو نوع دسته بندی بیشتر مورد استفاده شما قرار نمی‌گیرد.
در دسته بندی شبکه‌های کامپیوتری از نظر محدوده جغرافیایی این دو دسته مهم‌تر از سایر دسته بندی‌ها می‌باشند و این دو دسته بندی، LAN و WAN می‌باشند. قبل از شروع می‌خواهم این موضوع را به شما توضیح دهم که خیلی از این مواردی که به شما توضیح میدهم مفهومی است و صرفا یکسری تعریف می‌باشد.
PAN (Personal Area Network)
شبکه‌های PAN از نظر دسته بندی شبکه‌ها از لحاظ جغرافیایی کوچکترین نوع دسته بندی می‌باشد. تعاریفی که از این نوع شبکه وجود دارد از نظر من خیلی منطقی نیست. Personal Area Network به شبکه‌هایی گفته می‌شود که در محدوده بدن یک فرد قرار دارد.
برای مثال شما تصور کنید یک ساعت هوشمند از طریق تکنولوژی‌های بیسیم همانند Bluetooth به یک تلفن هوشمند اندرویدی متصل شده باشد. زمانی که چنین اتفاقی رخ دهد ما یک شبکه PAN خواهیم داشت که طبق تعریف در محدوده بدن یک انسان است.
کلا به شبکه‌هایی که عموما از دو یا سه Host تشکیل شده باشند شبکه PAN گفته می‌شود.
LAN (Local Area Network)
Local Area Network به شبکه‌هایی گفته می‌شود که در محدوده یک ساختمان، اتاق، شرکت و... قرار دارد. در برخی از منابع تعداد Hostهای تشکیل دهنده این نوع از شبکه‌های کامپیوتری کمتر از 10 عدد یا نهایتا 10 عدد تعریف شده است.
ولی عملا اگر در یک شبکه LAN تعداد کلاینت‌ها و سرور‌ها بیشتر شود ماهیت شبکه تغییر نمی‌یابد و همچنان به این نوع از شبکه‌های کامپیوتری شبکه‌های LAN گفته می‌شود. یعنی شما اگر با یک شبکه بزرگ نیز رو به رو شدید که در محدوده یک ساختمان از کابل‌های شبکه در آن استفاده شده بود، این یک شبکه LAN می‌باشد.
اگر بخواهیم یه مقدار تعریف خومون رو از شبکه‌های Local Area Network کامل‌تر کنیم؛ می‌توانیم بگوییم: شبکه‌های LAN شبکه‌هایی هستند که در یک موقیت جغرافیایی محدود دارای زیر ساخت می‌باشند. و تعداد کلاینت‌ها و سرور‌ها در شبکه‌های LAN هیچ ربطی به محدوده جغرافیایی ندارد.
از طرفی شبکه‌های LAN به نوع تکنولوژی ارتباطی و مدیای شبکه نیز ربط پیدا می‌کنند ولی مهمترین اصل در این نوع از شبکه‌های کامپیوتری این است که مدیریت این شبکه‌ها بصورت داخلی می‌باشد. یعنی قرار نیست مدیریت این شبکه‌ها از خارج شبکه‌های LAN صورت پذیرد.
در شبکه‌های LAN شما بدلیل داشتن دسترسی بالاتر کار‌های بیشتری نیز می‌توانید انجام دهید. منظور این است که از نظر تکنولوژی و زیر ساخت شبکه تکنولوژی شبکه‌های LAN را من و شما که مدیر یا admin شبکه هستیم تعیین می‌کنیم.
ولی در شبکه‌های WAN چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد. برای مثال شما نمی‌توانید با ISP یا ارائه دهده اینترنت خانگی خود تماس بگیرید و از او بخواهید سرعت شما را افزایش دهد یا دسترسی شما را به سایت‌ها و سرور‌های غیرمجاز باز کند.
بالاتر به شما گفتم که شبکه‌های PAN از نظر من خیلی منطقی نیست. دلیل این حرفم حالا راحت تر قابل درک است. شبکه PAN هم محدود است به یک محدوده جغرافیایی مشخص و هم اختیاز و مجوز‌های مدیریتی آن توسط ما تعیین می‌شود. در نتیجه شبکه‌های PAN نیز به گونه‌ای همان LAN هستند.
MAN (Metropolitan Area Network)
شبکه‌های MAN متشکل از چندین شبکه LAN می‌باشد. همانطور که بالاتر اشاره کردم این دسته بندی یکی از دسته بندی‌های فرعی شبکه از نظر محدوده‌های جغرافیایی هست.مدیریت ارتباط و تکنولوژی شبکه‌های MAN نیز همانند شبکه‌های LAN توسط ما طراحی و پیاده سازی می‌شود.
برای مثال شما تصور کنید که من 4 ساختمان نزدیک به هم در اختیار دارم و قصد دارم بین این ساختمان‌ها ارتباط برقرار شود. در این صورت یکی از راهکار‌ها این است که از طریق تکنولوژی‌های ارتباطی بیسیم مانند رادیو امکان اتصال شبکه LAN هر ساختمان را با دیگر ساختمان‌ها فراهم کنم.
در صورتی که این اتفاق با موفقیت انجام گیرد من در نهایت یک شبکه MAN یا Metropolitan Area Network خواهم داشت. مشکل اینجاست که ما در خارج از ساختمان‌ها و مکان‌های عمومی مجاز به هرگونه فعالیتی نیستیم. برای مثال من نمی‌توانم برای اتصال شبکه‌های خود از طریق فیبر نوری زمین را حفاری کنم.
و یا حتی نمی‌توانم از هرگونه رادیو یا راهکار Wireless برای پیاده سازی شبکه MAN استفاده کنم چون انجام برخی از این اقدامات نیاز به مجوز‌های قانونی دارد.
حقیقتش اینه که من خیلی اطلاعات زیادی در مورد این نوع از شبکه‌ها ندارم. چیزی که در یک فیلم آموزشی راجب شبکه‌های MAN خواندم این بود که شبکه‌های MAN عموما در محدوده یک شهر می‌باشد. Metropolitan به معنای شهری بزرگ می‌باشد.
WAN (Wide Area Network)
شبکه‌های WAN از نظر محدوده جغرافیایی وسیع ترین نوع شبکه‌های کامپیوتری می‌باشند. بزرگترین شبکه WAN در جهان؛ اینترنت نام دارد که ما تنها در بخش بسیار کوچکی از آن مشغول به فعالیت هستیم.
مهمترین اصل در شبکه‌های WAN این است که مدیریت مدیا‌های ارتباطی توسط ما صورت نمی‌پذیرد. برای مثال ما یکسری سرویس MPLS داریم که این سرویس‌ها بدین معناست که ما از زیرساخت یک شرکت یا سازمان دیگر برای ارتباط شبکه‌های خودمان استفاده کنیم.
برای مثال شما تصور کنید که شرکت مخابرات برای تبادل اطلاعات بین شهر‌ها از زیر ساخت فیبر نوری استفاده نموده. در این صورت من می‌توانم یک قرار داد با شرکت مخابرات ببندم که ارتباط من بین دو ساختمان در شهر‌های مختلف از طریق زیرساخت شرکت مخابرات انجام گیرد.
البته استفاده از سرویس‌های MPLS معمولا برای شرکت‌ها بسیار پر هزینه و گران قیمت می‌باشد و از طرف دیگر تضمینی وجود ندارد که شرکت سرویس دهنده ترافیک شبکه را برسی نکند. همچنین از دیگر مشکلات این سرویس‌ها این است که معلوم نیست پس از اتمام قرارداد، تمدیدی صورت گیرد.
یعنی شما عملا از دائمی بودن ارتباط و میزان هزینه‌های این سرویس‌ها در آینده نمی‌توانید مطمئن باشید.
CAN (Campus Area Network)
شبکه دیگری بنام CAN نیز وجود دارد که به معنای Campus Area Network می‌باشد. در واقع از ارتباط چندین شبکه CAN با یکدیگر یک شبکه WAN بوجود می‌آید. بصورت خلاصه شبکه CAN، شامل یک شبکه LAN می‌باشد که در یک کمپ تعریف شده باشد.
برای مثال شما یک دانشگاه را در نظر بگیرید که خودش شامل چندین دانشکده می‌باشد. به شبکه‌های LAN که درون هر کدام از این دانشکده‌ها قرار دارند یک CAN گفته می‌شود. چون هر کدام از این دانشکده‌ها یک موقعیت جغرافیایی کمپ مانند می‌باشند.
یادگیری این شبکه‌های CAN ، PAN و MAN فقط برای افرادی توصیه می‌شود که می‌خواهند آزمون Network+ بدهند. در عمل ما در دنیای شبکه از نظر محدوده جغرافیایی شبکه‌های LAN و WAN را می‌شناسیم و صرفا یادگیری همین دو نوع شبکهع برای شما کافی می‌باشد.
به جز مواردی که ما در بالا به توضیح آنها پرداختیم ممکن است شما با کمی جستوجو در اینترنت با مفاهیمی مانند BAN، RAN و SAN نیز آشنایی پیدا کنید. برای مثال شبکه‌های SAN یا Storage Area Network به معنی شبکه‌هایی برای ذخیره سازی اطلاعات می‌باشند.
شبکه‌های SAN تا جایی که من میدانم برای اتصال بین سرور‌ها و Storageها مورد استفاده قرار می‌گیرد و شما در آینده در دوره‌های MCSE با آن آشنایی پیدا خواهید کرد.